Struikelstenen  voor drie Rijswijkse broers en vriend

Het was een drukte van jewelste op donderdag 11 april voor de deur van Oranjelaan 47 te Rijswijk.  Hierbij waren aanwezig de vier generaties nabestaanden bij het leggen van vier struikelstenen. Dit ter nagedachtenis aan de broers Piet, Pim en Nol Breebaart en vriend Arie Klein die tijdens de Tweede Wereldoorlog in concentratiekamp Neuengamme zijn omgekomen. De Rijswijkse Burgemeester Huri Sahin was ook één van de aanwezigen. 

Het leed was zo groot want we spreken hierover drie overledenen uit één gezin. Een ongekende tragedie. Het was mooi en bijzonder om te zien dat bij het leggen van de stenen veel familieleden aanwezig waren.  Het bestuur van Sociëteit Amicitia (Hans en Marianne van Rossem) had haar locatie ter beschikking gesteld voor een bijeenkomst na afloop waarbij onder meer Ank van der Put, de 95-jarige zus van Albert Kleijn was en Pim Breebaart, de zoon van Bram, de enige broer die terugkwam, hun verhaal vertelden.

Verzetsgroep Breebaart

De familie Breebaart heeft het huis aan de Oranjelaan 47 gekocht in 1924. Op de begane grond was de elektronicawinkel en werkplaats van vader Abraham.  De jongens hadden de voorliefde voor techniek van hun vader. Vooral het in elkaar sleutelen van zenders had hun voorkeur. Voor de oorlog verzorgden zij vanaf de zolder uitzendingen voor Radio Rijswijk. In het begin van de Tweede Wereldoorlog ontstond op deze zolder ‘Verzetsgroep Breebaart’ met uiteindelijk 25 leden. Het begon met het maken van opnamen van Vliegveld Ypenburg. Die foto’s werden met een zender naar Engeland gestuurd, zodat ze daar wisten welke Duitse oorlogsvliegtuigen hier waren gestationeerd.

Hoornbrug opblazen

“Dit groeide snel uit tot meer illegale activiteiten zoals het onderduikers onderdak geven in je huis en overvallen van kantoren voor voedselbonnen. De onderduikers moesten immer wel te eten hebben. En een wapen en een snel voertuig waren ook handig. Dat kon het verschil maken tussen leven en dood. Ze hadden zelfs dynamiet om zo nodig de Hoornbrug op te blazen. Mijn grootouders en hun vier zonen moeten allemaal geweten hebben hoe gevaarlijk het was”, vertelt Pim Breebaart.

Een zwarte dag: 12 december 1944

Op 12 december 1944 werden de broers en de vriend opgepakt in het ouderlijk huis. Zij werden allen overgebracht naar het Oranjehotel en van daaruit naar Duitsland. Ze zijn zij niet meer teruggekeerd. Hun broer Bram, ook opgepakt op 12 december, wist te ontsnappen uit de trein naar Duitsland en heeft de oorlog overleefd. 

‘Het echt weten, en het echt begrijpen zullen we het nooit’

Ella, de dochter van de ook aanwezige Ank Prins van der Put, nicht van Arie Klein, zij is inmiddels 95 jaar!   En dan te bedenken wat er met alle vier de maanden die toen volgden is gebeurd. Wat hebben ze gedacht”,  vertelt Ella, dochter van de ook aanwezige Ank Prins van der Put, nicht van Arie Klein. Zij is inmiddels 95 jaar. “Ons empathisch bedenken, het echt weten , en het echt begrijpen zullen we het nooit”

Herdenken met witte rozen

Alle aanwezigen kregen een witte roos om neer te leggen bij de struikelstenen. De kleur wit is een gewoonte bij de Joodse traditie om bij legging van de Struikelstenen witte kiezelsteentjes neer te leggen.    “De witte roos symboliseert: ‘laten wij samen de boodschap van ‘nooit meer oorlog’ doorgeven’ Deze jongens die in hun leven nog zoveel mooie dingen hadden kunnen doen. We plaatsen deze struikelstenen op de plaats waar het allemaal heet plaatsgevonden. Het leggen van deze stenen in een herinnering aan Piet, Pim, Nol en Albert als verzetsstrijders en slachtoffers van de Duitse bezetter. 

Huidige bewoners 

De huidige bewoners waren ook aanwezig bij de legging van de struikelstenen. Zij hebben dit huis vier jaar geleden gekocht en waren vanaf het begin op de hoogte van dit verhaal. De vorige bewoners hadden het boekje direct overhandigd aan de huidige bewoners. ‘Het is indrukwekkend om te bedenken wat er zich in dit huis allemaal heeft afgespeeld’  

Wat is het doel van struikelstenen

Met de struikelstenen (Stolpersteine) herdenken wij – samen met de nabestaanden en huidige bewoners- mensen die slachtoffer zijn geworden van de Nazi’s in de periode van de Duitse bezetting in Nederland. Het gaat om alle mensen die slachtoffers zijn geworden en om mensen die zich verzet hebben tegen dat regiem.  

foto: Vier generaties nabestaanden waren bij het leggen van vier struikelstenen.

Tekst: Rene Marquard